Ο Ζίζεκ για την Ευρώπη

Αντιγράφω από τη συνέντευξη του Σλαβόι Ζίζεκ στον Πέτρο Παπακωνσταντίνου (Καθημερινή) το απόσπασμα που αναφέρεται στην Ευρώπη, τις εθνικές λύσεις, τα «τρία μοντέλα» που υπάρχουν σήμερα, την ανθεκτικότητα του σουηδικού κοινωνικού κράτους. Ολόκληρη η συνέντευξη είναι εξαιρετική και αξίζει να διαβαστεί.

Η εθνική αναδίπλωση δεν μπορεί να είναι λύση

– Ο νέος κόσμος δεν είναι, δηλαδή, «επίπεδος», όπως τον ήθελε ο Τόμας Φρίντμαν, αλλά κατακερματισμένος.

– Το παράδοξο αυτού του νέου κόσμου είναι ότι ο πολιτικός κατακερματισμός του αποτελεί προϋπόθεση για την οικονομική του ενοποίηση. Κι εδώ θα ήθελα να επιστήσω την προσοχή σε έναν κίνδυνο, που ελλοχεύει, πιστεύω και στις γραμμές της Αριστεράς. Κρίσεις σαν κι αυτές που πλήττουν σήμερα την Ελλάδα και αύριο θα πλήξουν οπωσδήποτε και τις ανεπτυγμένες χώρες (κι ας δημαγωγούν πολλοί για τους «σπάταλους» Ελληνες), δημιουργούν τον πειρασμό να πούμε: Ορίστε, η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι όργανο του παγκόσμιου κεφαλαίου, επομένως χρειαζόμαστε ένα ισχυρό έθνος–κράτος για να μας προστατέψει.

– Οντως, η τάση αυτή είναι ισχυρή.

– Ωστόσο, τη θεωρώ επικίνδυνη, γιατί από οικονομική άποψη ο κόσμος όντως ενοποιείται. Το να αποσυρθεί κανείς στο παλιό κράτος–έθνος, θα οδηγήσει όχι σε λιγότερη, αλλά σε πιο βάναυση εκμετάλλευση των εργαζομένων.

– Γιατί θέτετε το ζήτημα με απόλυτους, διαζευκτικούς όρους; Γιατί πρέπει κανείς είτε να ανήκει στη σημερινή Ευρωζώνη είτε να γίνει Αλβανία του Χότζα;

– Συμφωνώ ότι δεν πρέπει να το θέτουμε απόλυτα και ότι μπορεί να συνιστώ κάτι προβληματικό. Είχα μια παρόμοια συζήτηση με τον Σαμίρ Αμίν, που μου είπε ότι μπορείς να είσαι ανεξάρτητος, αλλά να έχεις σχέσεις με τους άλλους. Εντάξει, αλλά ποιοι είναι αυτοί οι άλλοι; Αν δείτε όλες τις υπάρχουσες εναλλακτικές λύσεις, από τη Ρωσία και την Κίνα μέχρι το Ιράν, δεν προσφέρονται για έμπνευση.

– Η Σουηδία δεν έχει ευρώ και η Νορβηγία δεν ανήκει καν στην Ε.Ε.

– Οπως και η Ισλανδία, που ήταν ανεξάρτητη, αλλά υπέστη ακόμη χειρότερη κρίση. Το ζήτημα είναι ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν είναι συγκεκριμένο πολιτικό σχέδιο· θυμίζει το ερώτημα του Φρόιντ –τι θέλει η γυναίκα; – στο οποίο δεν υπάρχει απάντηση. Η θέση μου είναι ότι πρέπει να παλέψουμε για μια άλλη Ευρώπη. Αυτή τη στιγμή έχουμε τρία διαθέσιμα μοντέλα, που διεκδικούν την ηγεμονία: το φιλελεύθερο - αγγλοσαξονικό, το ασιατικό - αυταρχικό και το πιο περίπλοκο λατινοαμερικανικό - λαϊκίστικο. Δεν νομίζω ότι μας ταιριάζει κάποιο από αυτά και δεν θα ήθελα να ζω σε έναν κόσμο όπου αυτά τα τρία μοντέλα θα είναι τα μόνα διαθέσιμα. Η Ευρώπη μπορεί να αποτύχει, αλλά νομίζω ότι αξίζει τον κόπο να υπερασπιστούμε πλευρές του κεκτημένου της. Πρόσφατα διάβαζα μελέτη ενός Σουηδού μαρξιστή, ο οποίος υποστήριζε ότι, παρά την πίεση του νεοφιλελευθερισμού, η χώρα του έχει διατηρήσει τον μικρότερο βαθμό εισοδηματικών ανισοτήτων, της τάξης του 6:1 ή του 7:1. Μάλιστα, σε πείσμα των νεοφιλελεύθερων δογμάτων, το κοινωνικό κράτος όχι μόνο δεν εμπόδισε τη Σουηδία να είναι ανταγωνιστική, αλλά την ανέβασε σε μία από τις τρεις πρώτες θέσεις της παγκόσμιας κατάταξης.

Από το Δεκέμβρη στο Μνημόνιο

Σχόλιο με αφορμή ένα άρθρο του Νίκου Ξυδάκη.

Κάθε φορά που μπαζάρω Ξυδάκη, αισθάνομαι σαν να κλέβω εκκλησία. Αλλά όσο τετριμμένο είναι το μπαζάρισμα, τόσο σπάνιο είναι αυτό που εκείνος επιτυγχάνει: να πιάνει και να αναδεικνύει τους μετασχηματισμούς, τις αλλαγές, τα νοήματα, και πιο πολύ τα ερωτήματα που τίθενται από τα γεγονότα. Να προσελκύει ένα κοινό που ξεκινάει από δεξιούς φιλελεύθερους και φτάνει μέχρι αριστερούς με επαναστατικές αναφορές. Η γραφή του είναι η εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα, και την ανάγκη να αναδειχθούν και άλλοι διανοούμενοι που διακρίνουν το ουσιώδες μέσα από τον παραμορφωτικό φακό υπεραπλουστευτικών διαχωρισμών, και που θα επιβραβευθούν γι' αυτό από την απήχησή τους σε ένα ευρύτερο κοινό.

Από το Δεκέμβρη του 2008 στο Μνημόνιο του 2010... Το σχήμα του παραλληλισμού που επιλέγει δε με βρίσκει τελείως σύμφωνο, αλλά δημιουργεί γόνιμους προβληματισμούς. Ο Δεκέμβρης στα μάτια μου είναι, όπως γράφτηκε νωρίτερα και από άλλους (γαμώτο, δε θυμάμαι αναφορές), το κλείσιμο, το επιστέγασμα μια μακράς περιόδου, η αποδοκιμασία της από τα ίδια τα χαϊδεμένα αλλά καταπιεσμένα παιδιά της (ειρωνεία: τη στιγμή που κάποιοι τον θεωρούσαν την απαρχή μιας νέας περιόδου αμφισβήτησης). Το Μνημόνιο δεν σχετίζεται άμεσα με τις καταστάσεις που άγγιζε ο Δεκέμβρης, αφού η βασική αιτία της ελληνικής κρίσης είναι μία διεθνής συγκυρία. Αλλά ήρθε ως θεία τιμωρία, βαριά σαν σε αρχαία τραγωδία, για να καταστρέψει χωρίς οίκτο τα αδύναμα υποκείμενα που έκαναν το λάθος να ανεχθούν την πρότερη νοσηρότητα.

Πέρα από τα επιφαινόμενα

Επειδή μου άρεσε ένας αφορισμός που μόλις έγραψα στο buzz με αφορμή ένα κατάπτυστο κείμενο του συγγραφέα Θανάση Χειμωνά, και είναι και της μόδας οι αφορισμοί, τον αναπαράγω εδώ:

Είναι ανατριχιαστικό πόσο φασιστικές απόψεις μπορεί να εκφράζονται από «ανθρώπους του πνεύματος». Δε μιλάω για την αναζήτηση συνδετικών κρίκων μεταξύ Δεκέμβρη - βίας - Χρυσαυγής (όχι ότι ο συγγραφέας έχει κάποιο δυνατό επιχείρημα για αυτό, ποιητική αδεία επιχειρηματολογεί), αλλά για τα συμπεράσματα του κειμένου, που καθιστούν ανούσια την ενασχόληση με το υπόλοιπο.

Και στενάχωρη η συναίσθηση ότι λόγω κουλτουριάρικου προσωπείου ο συγγραφέας μπορεί να βρει πολύ περισσότερους συμμάχους από τον χουντάκια για τον οποίο έγινε ο πρόσφατος τσακωμός στο μπλογκ.

Καταλήγω στη θέση: όσοι συντηρούν τους μανιχαϊσμούς «συντήρηση-εκσυγχρονισμός», «καταστροφή-σωτηρία», «φιλολαϊκός-αντιλαϊκός», «μνημόνιο-αντιμνημόνιο», και τόσους άλλους, από όποια μεριά και αν τους συντηρούν, το μόνο που καταφέρνουν είναι να βοηθάνε τους αυτοματισμούς που σε περίοδο κρίσης οδηγούν την κοινωνία σε καταστάσεις τραγικές. Οι πιθανότητές μας να ξεφύγουμε από την πυρκαγιά που κυνηγάει να μας κάνει στάχτη είναι πενιχρές - και βασίζονται στο ενδεχόμενο μίας ορθολογικής διάκρισης της ουσίας από τα επιφαινόμενα, σε συνδυασμό με τον ακτιβισμό που θα επιβάλει άμεσα αλλαγές σε ουσιαστική κατεύθυνση.